ข้าวม้งเป็นสายพันธุ์ข้าวชาวม้งที่เก่าแก่ถูกเก็บรักษามารุ่นต่อรุ่นตั้งแต่ครั้งบรรพบุรุษ เรียกกันว่า “ข้าวดอย” ลักษณะเมล็ดข้าวจะสั้นใหญ่ ทนทานเชื้อโรคและแมลงศัตรูข้าว ต้นทุนการผลิตจึงไม่สูงเพราะไม่ต้องใช้ยาฆ่าแมลง
แถมยังเป็นข้าวอินทรีย์ ที่ใช้วิธีปลูกแบบดั้งเดิม ด้วยการหยอดหลุม เริ่มจากใช้ไม้ หรือเหล็กปลายแหลม กระทุ้งดินที่มีความชื้นเป็นหลุมลึก 2-3 ซม. ระยะห่างประมาณ 25-30 ซม. เสร็จแล้วนำข้าวที่แช่น้ำทิ้งไว้หยอดลงในหลุมละ 5-8 เมล็ด ถัวเฉลี่ยใน 1 ไร่ใช้พันธุ์ข้าวประมาณ 6-8 กก.
เป็นไปตามวิถีบรรพบุรุษที่ชาวม้งทุกครอบครัวต้องปลูกข้าวไว้กินเองบ้าง ซึ่งข้าวที่ได้จะแบ่งเก็บเป็นสายพันธุ์ไว้ปลูกในฤดูต่อไป ส่วนที่เหลือจะนำไปคั่วอบให้แห้งโดยใช้คั่วเตาถ่านใช้ไฟอ่อนๆ คอยพรมน้ำเพื่อไม่ให้ข้าวไหม้ จนเมล็ดข้าวแห้ง หอม และเปลี่ยนสีเป็นน้ำตาลเข้ม แล้วจึงนำมาตำด้วยครกโดยไม่ได้ใช้เครื่องจักรสีแต่อย่างใด ปัจจุบันมีการใช้เครื่องคั่วอัตโนมัติ และเครื่องสีข้าวเพื่อจะได้สีครั้งละมากๆ ลดการใช้แรงงาน
ด้วยวิธีโบราณนี้ ผิวสีขาวของข้าวใหม่ซึ่งอุดมไปด้วยประโยชน์จะไม่ถูกขัดออกไปจนมากเกิน นำไปหุงจะหอม และมีความเหนียวของยางข้าวเล็กน้อย รสชาติจึงเหมือนข้าวญี่ปุ่น นิยมกินกับไก่-หมู และผัดหรือต้มซดน้ำ
