เก็กฮวย หรืออาจเขียนเป็น เก๊กฮวย (Chrysanthemum) เป็นชื่อเรียกพืชในกลุ่มของดอกเบญจมาศที่นิยมนำดอกแห้งมาต้มน้ำดื่ม หรือที่เรียกว่า น้ำเก็กฮวย ที่มีลักษณะสีเหลือง มีกลิ่นหอม ซึ่งจะผสมน้ำตาลเล็กน้อยเพื่อเพิ่มรสหวาน
เก๊กฮวย มักใช้เรียกพืชในกลุ่มของดอกเบญจมาศ 2 ชนิด ที่นิยมนำมาทำน้ำเก็กฮวย คือ
1. เก๊กฮวยดอกขาว แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ
1.1 เก๊กฮวยขาวดอกใหญ่
มีลักษณะทั่วไป คือ ลำต้น ตรง แข็ง เป็นพุ่มใหญ่ ใบมีขนาดใหญ่ สีเขียวเข้ม ก้านใบมีสีม่วงอมเขียว ดอกมีสีขาว ขนาดใหญ่ ขนาดประมาณ 4.7-5 เซนติเมตร กลีบดอกมี 5-6 ชั้น มีกลีบดอกประมาณ 90 กลีบ เมื่อนำมาตากแดด ดอกจะแห้งเร็ว
1.2 เก๊กฮวยขาวดอกเล็ก
มีลักษณะทั่วไป คือ ลำต้นตรง เป็นพุ่มเล็ก ลำต้นค่อนข้างอ่อน ดอกมีขนาดประมาณ 4.5 เซนติเมตร เล็กกว่าพันธุ์แรก ส่วนกลีบดอกมีมากกว่าที่ 6-7 ชั้น มีจำนวนกลีบดอกประมาณ 120 กลีบ ส่วนสีดอกมีสีขาวอมสีเนื้อ ดอกเมื่อนำมาต้มจะให้กลิ่นหอมกว่าดอกใหญ่ แต่อาจมีรสขมปนเล็กน้อย
2. เก๊กฮวยดอกเหลือง มีลักษณะทั่วไป คือ หลีบดอกมีสีเหลือง และให้รสขมมากกว่าพันธุ์ดอกขา
เก๊กฮวย เป็นพืชที่มีต้นกำเนิดในประเทศจีน มีพันธุ์เก๊กฮวยที่นิยมปลูก และนำมาต้มเป็นน้ำเก๊กฮวยมากที่สุด คือ เก๊กฮวยดอกขาว ที่ปลูกมากกว่าร้อยละ 90 ของเก๊กฮวยทั้งหมด โดยเฉพาะที่เมืองหังโจ ประเทศจีน ส่วนเก๊กฮวยสีเหลือง ไม่นิยมทำน้ำเก๊กฮวย เพราะน้ำให้รสขม แต่นิยมใช้เป็นยาสมุนไพรสำหรับแก้ร้อนใน
สำหรับดอกเก๊กฮวยที่ชาวยุโรปนิยมใช้ชงเป็นชาดื่มเหมือนกับเก๊กฮวยของชาวเอเชียจะเป็นดอกเก๊กฮวยที่อยู่ในวงศ์เดียวกันดาวเรืองหรือเก๊กฮวย คือ ดอกคาโมมายล์ (Chamaemelum nobile (L.) All. มีกลีบดอก 2 สี คือ สีขาว และสีเหลือง
การปลูกเก๊กฮวย
เก๊กฮวยในประเทศจีนจะใช้เวลาปลูกประมาณ 9 เดือน โดยเริ่มปลูกตั้งแต่เดือนเมษายน-พฤศจิกายน ซึ่งเดือนพฤศจิกายนจะเป็นช่วงที่ให้ดอก และเก็บดอกตากแห้ง
การปลูกเก๊กฮวยจะปลูกได้หลายวิธี ได้แก่ การหว่านเมล็ด ซึ่งเกษตรกรจะแบ่งแปลงเก๊กฮวยที่ปล่อยให้ดอกติดเมล็ดไว้สำหรับทำเมล็ดพันธุ์ ส่วนวิธีอื่นๆ ได้แก่ การใช้ตอเดิมให้แตกยอดใหม่ และการโน้มกิ่งทับดิน
การเก็บดอกเก๊กฮวย
การเก็บดอกเก๊กฮวยจะต้องให้ดอกบานเต็มที่เสียก่อน และจะเก็บในช่วงเช้าที่ไม่มีน้ำค้างติดดอกหรือให้น้ำค้างระเหยให้หมดจากดอกก่อน ซึ่งจะเป็นช่วงสายหรือช่วงบ่ายก็ได้
การทำให้แห้ง
หลังจากเก็บดอกเก๊กฮวยมาแล้ว เกษตรกรจะนำดอกมาผึ่งไว้ในร่มประมาณ 1 วัน ไม่ควรมากกว่านี้ เพราะจะทำให้สีดอกเก๊กฮวยซีดจางลง หลังจากนั้น จึงเข้าสู่กระบวนการทำแห้ง 2 กระบวนการ คือ
1. การนึ่ง
หลังจากที่ผึ่งดอกเก๊กฮวยแล้ว 1 วัน จึงนำดอกเก๊กฮวยมานึ่งไอน้ำ ด้วยการใส่ดอกเก๊กฮวยไม่ให้แน่นเกินไป และควรหงายดอกขึ้น นำไปนึ่งที่น้ำเดือด นาน 4-5 นาที ทั้งนี้ พึงระวังอย่าให้น้ำร้อนสัมผัสกับดอกเก๊กฮวย เพราะจะทำให้สีดอกเก๊กฮวยเปลี่ยน สีไม่สวย
2. การทำให้หรือไล่ความชื้นออก
ขั้นตอนนี้ทำได้ 2 วิธี คือ การตากแดด และการอบแห้ง หากเป็นการตากแดดจะทำเมื่อมีแดดออก ด้วยการนำดอกเก๊กฮวยที่นึ่งแล้วมาเทลงถาดหรือเสื่อ พร้อมเกลี่ยเบาๆให้ดอกกระจายกันดี ซึ่งจะตากแดดจนให้นาน 5-7 วัน
ส่วนการอบแห้งจะเป็นวิธีที่ในช่วงนั้นไม่ค่อยมีแดดหรือตามสะดวกของผู้ทำ ซึ่งมักใช้วิธีแบบพื้นบ้าน คือ นำดอกเก๊กฮวยที่นึ่งแล้วมาเทเกลี่ยบนตะแกรงไม้ไผ่ที่วางไว้ด้านบนเหนือเตาถ่านที่ก่อไฟจนถ่านไหม้แดงแล้ว ซึ่งจะใช้เวลาการอบนาน 4-6 ชั่วโมง แต่ทั้งนี้ พึงระวัง ห้ามนำดอกเก๊กฮวยลงอบในขณะที่เตาถ่านมีควัน เพราะจะทำให้มีกลิ่นควันติดดอกเก๊กฮวยได้
สาระสำคัญที่พบ
– ฟลาโวนอยด์ (Flavonoid)
– ไครแซนทีมิน (Chrysanthemin)
– อดีนีน (Adenine)
– สตาไคดวีน (Stachydrine)
– โคลีน (Choline)
– น้ำมันหอมระเหย (Essential oils)
ประโยชน์เก๊กฮวย
1. ดอกเก๊กฮวยแห้งนิยมใช้ต้มหรือชงเป็นชาดื่ม น้ำเก๊กฮวยจะมีสีเหลืองอ่อน และให้กลิ่นหอมน่าดื่ม น้ำ ซึ่งอาจใช้ทั้งดอกเก๊กฮวยแห้งหรือผงดอกเก๊กฮวย
2. ใช้เป็นส่วนผสมของยาสมุนไพร คือ เก๊กฮวยสีเหลือง ซึ่งให้รสขม
3. ใช้เป็นส่วนผสมของอาหารสัตว์
4. ลำต้นเก๊กฮวย ใช้เป็นเชื้อเพลิงในครัวเรือน
5. ลำต้น และใบเก๊กฮวยที่เก็บดอกแล้ว ทำการไถกลบสำหรับเป็นปุ๋ยพืชสดหรือนำมาใช้ทำปุ๋ยหมัก
สรรพคุณเก๊กฮวย
– ช่วยป้องกันโรคเบาหวาน
– ช่วยรักษาโรคเลือดในสมอง
– ช่วยป้องกันโรคหัวใจ
– ช่วยรักความดันเลือดให้เป็นปกติ
– ช่วยลดไข้ แก้อาการเป็นหวัด
– แก้อาการร้อนใน
– แก้อาการปวดศรีษะ ลดอาการไมเกรน
– ใช้เป็นยาระงับประสาท
– ช่วยให้นอนหลับง่าย
– ช่วยลดอาการเครียด ลดจิตฟุ้งซ่าน ทำให้มีสมาธิมากขึ้น
– ช่วยขับปัสสาวะ
– ช่วยในการย่อยอาหาร
– ช่วยแก้ท้องอืด และช่วยขับลม
– ช่วยป้องกันโรคในระบบทางเดินอาหาร โดยเฉพาะมะเร็งในระบบทางเดินอาหารต่างๆ
– ช่วยบำรุงไต ช่วยในการทำงานของไต
– ช่วยบำรุงสายตา ทำให้มองเห็นได้ดีในที่มืด
– ช่วยบำรุงผิวพรรณ ทำให้ผิวสดใส แลดูอ่อนวัย
– ใช้ป้องกัน และรักษาโรครูมาติซัม
– ช่วยขับเหงื่อ
– ช่วยดับกระหาย แก้อาการคอแห้ง
น้ำเก๊กฮวย หมายถึง น้ำต้มดอกเก๊กฮวยหรือน้ำที่ได้จาการชงผงดอกเก๊กฮวยที่มีลักษณะเป็นสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม
